Kalangkang Kahirupan

PUISI  PATURAY TINEUNG

Nitis tulis nu mustari ninggang mangsa nu utama,

Sapu nyere pegat simpay, paturay patepang deui,

            Anaking jimat awaking …

            Geura tancebkeun umbul-umbul nawaetu !

            Geura naratas jalan atikan nu rahayu,

            Lir,  katumbiri kuwung-kuwungan.

Anaking jimat awaking… !

Bral … geura miang makalangan !

Sing jadi patandang nu sajati.

Geura seuseup wawangi asih ti Bapa jeung ibu guru.

            Tilu taun mangsa hidep narima kaheman !

            Wawangi atikan ti ibu jeung bapa guru

            Deudeuh anaking … sing jadi papagon kahirupan!

Anaking jimat awaking …!

Bral … geura miang !

Geura beberkeun  layar kaheman.

            Bral … anaking geura ngapung ngawang-ngawang …!

            Bral … anaking geura miang !

            Tancebkeun umbul-umbul nawaetu nu saestu,

            Urang pungkas kalangkang jeung sawangan nu bihari.

            Urang papag mangsa nu baris datang ku salaksa kembang kaheman.

Bral,… anaking geura miang !

Kebo mulih pakandangan.

Sapu nyere pegat simpay,

Paturay patepang deui. 

(tina kakaren paturay tineung siswa kls 3 SMP 2 Ciampea taun 2001, mangsa guru keur paceklik.....ka sono keur  Pa Umri nu ngaku ti baduy)

Ambek  Nyedek Tanaga Midek

Hampura,...anaking,

wayahna poe ieu hawu ema moal ngebul deui,

bongan bapa,...ayeuna mulang kaimah teu beubeunangan,...

ngan saukur mawa kakeuheul jeung rebo ku amarah.

hampura anaking,... nu dikeupeul ku bapa ayeuna ngan ukur cai mata,

ngan sakeclak-keclakna da beak ku harepan nu teu laksana,

                 anaking,...sigana beuteung lapar teh bakal salilana,

                 sabab tanaga bapa ngan saukur dibayar ku carita,

wayahna anaking, poe ieu jeung satuluyna hidep puasa,

kesang jeung tanaga bapa geus jadi papingblok, sarta bangunan sakola,

rasa lapar hidep geus ngajadi ubin nu diamparan ku karpet beureum,.... 

hampura anaking,....

(tina kakaren gempungan guru jeung para gegeden Diknas Kab. bogor di SMP 2 ciampea, mangsa meunang panandasa....kanggo kang ade, kang umri, kang marya, anu sieun balik dipegat jurig )

Urang Sunda teh saha?

KAMEKARAN MASARAKAT SUNDA

SALAKU SAWANGAN DESKRIPTIF

BUBUKA

                Lamun urang nyarita ngenaan masarakat Sunda, pasti pipikiran teh bakal nyawang kana hiji masarakat anu nyicingan hiji wewengkon di wilayah Priangan. Pamadegan kitu teh kacida pisan samporetna. Sabab nurutkeun pamanggih anu aya dina topografi The Hammond Word Atlas anu dipidangkeun ku Time (United States Of America) taun 1980 dina kaca 82 ditulis SUNDA ISLANDS ngagunakeun huruf kapital pikeun sesebutan sakabeh kapulaan nu aya di Nusantara. Hal kasebut teh luyu jeung peta anu dijieun ku Portugis jeung Belanda anu ngabagi wewengkon Nusantara jadi dua gugusan kapulauan, nya eta Kapulauan Sunda Besar jeung Kapulauan Sunda Kecil.

            Nurutkeun pamanggih di luhur, wewengkon Sunda teh kacida pisan legana. Hal kasebut teh aya patalina jeung pangaruh sarta kamekaran hubungan karajaan Sunda jaman baheula.

            Nurutkeun carita sil-silah karajaan Sunda dina naskah kuno carita Wangsakerta, bisa dipaluruh yen wewengkon Sunda teh lamun ayeuna di petakeun di antarana ngawengku wilayah: 1). dataran Banten wewengkon selat Sunda jeung Sumatra Selatan, 2). Dataran Jakarta ngawengku wewengkon Serang, Rangkasbitung, Sunda Kelapa, nepi ka Cirebon (kerajaan Indraprahasta), 3). Dataran Bogor ngawengku wewengkon Jasinga, nepi ka alur walungan Cipamali, Bumi Ayu, di Jawa Tengah sarta wewengkon Pagunungan Sangga Buana, Bukit Tunggul, Tampomas, jeung Ciremay, 4). Dataran Bandung ngawengku wewengkon alur Palabuhan Ratu, ngaliwatan sempalan Cimandiri, Bandung, Garut, nepi ka Sagara Anakan, 5). Dataran Pegunungan Pakidulan ngawengku wewengkon alur Palabuhan Ratu nepi ka Nusa Kambangan.

              Dumasar kana pedaran di luhur, aya sababaraha patalekan anu kudu diebrehkeun, di antarana: 1). Saha ari Urang Sunda teh ? jeung 2). Kumaha system sosial jeung adat Sunda teh ?

               Ku Kituna dina pedaran saterusna baris diebrehkeun (a) Asal muasal urang Sunda, (b) kamaekaran basa Sunda, (c) Sistem sosial jeung adat Istiadat Sunda.

NYUKCRUK GALUR MAPAY LARATAN KI SUNDA

 A. Asal Muasal Kecap Sunda

            Kecap Sunda teh asalna tina basa Hindu (G.P. Roffaer: Encyclopaedie van Ned-Indie). Nurutkeun pamadegan ti para ahli, kecap Sunda the ngabogaan harti, di antarana wae:

1. A Sangkrit – English Dictionary (Monier Williams)

      Sund Hartina moncorong, caang

2. Sangkrit in Indonesia (Gonda, 1952: Nagpur)

     Sunda asalna tina kecap cuddha anu hartina bodas, nya eta rupa gunung Sunda anu katingali ti kajauhan rupana bodas kalimpudan ku lebu bituna gunung.

3. A Dictionary of the Sunda Language of Java ( Jonathan Rigg)

    a. Sunda -----sa – unda < …. Satunda = tina sa (saha)=ngabogaan (having the property of)

        Sunda = panundaan ( a place of defosit) gudang (an entrepot)

    b. Sunda hartina alus,punjul, senang, nyenangkeun, sugema, panuju.

    c. Sunda asalna tina kecap sundara (sangsekerta) hartina kasep, geulis, tegep, alus, punjul.

II. ASPEK SOSIAL MASARAKAT SUNDA

                Dumasar kana pedaran di luhur, neangan identitas atawa jati diri Ki Sunda teh kacida pisan hesena. Esensi jeung eksistensi jati diri Ki Sunda, kacida pisan pentingna lamun ditalungtik, diteleman atawa diulik deui. Saha jeung kumaha ari Ki Sunda teh ?

              Dina pedaran di luhur, geus disabit-sabit jati diri Ki Sunda teh sok sanajan ngan ukur sakolebatan. Pikeun naratas jalan dina nyieun kacindekan ngeunaan Jiwa Ki Sunda, urang sawang wae dumasar kana aspek sosio-linguistik masarakat Sunda. Hal ieu teh nyoko kana teori relativitas basa nurutkeun KW Von Humboldt, nyebutkeun yen “basa teh pernyataan luar tina jiwa rakyat”. Kukituna bisa dijadikeun tatapakan yen basa Sunda teh lir ibarat kalangkang atawa ethosna Ki Sunda. Patalekan Saha jeung kumaha kaayaan masarakat Sunda teh urang sawang wae tina jihad basa,katut tatakramana.

 (cag,...urang tunda di hanjuang siang,  urang teundeun di handeuleum sieum... cag,.. urang daranan heula, urang pedar deui mangsa nu baris datang)

SISINDIRAN

               NULIS SISINDIRAN


Titenan conto sisindiran di handap!


a. Sisindiran wangun Rarakitan


     a). Rarakitan anu eusina Silih asih


            Conto:


              Sapanjang jalan Soreang

               Moal weleh diaspalan

               Sapanjang tacan kasorang

               Moal weleh diakalan

         b). Rarakitan anu eusina piwuruk (nasehat)


             Conto:


            Sing getol nginum jajamu

            Nu guna nguatkeun urat

            Sing getol neangan elmu

            Nu guna dunya aherat



      c). Rarakitan anu eusina sesebred (banyol)


           Conto:


          Sok hayang nyaba ka Bandung

          Sok hayang nyaho nanjakna

          Sok hayang nanya nu pundung

          Sok hayang nyaho nyentakna


 b. Sisindiran wangun Paparikan


      a). Paparikan anu eusina Silih asih


          Conto:


         Ti peuting samping geresik

         Ti beurang tumpal bandera

         Ti peuting pagiling gisik

         Ti beurang papanggih era.

                               Leuleupeutan leuleumeungan

                              Ngarah kekejoanana

                              Deudeukeutan reureujeungan

                             Ngarah tetenjoaanana

          b). Paparikan anu eusina piwuruk (nasehat)


              Conto:


              Baju kutud heureut pola

              dikelin teu dijalujur

              mun teu cucud ti sakola

              arisin balik ka lembur

         c). Paparikan anu eusina sesebred (banyol)


            Conto:


            Ngala jati sisi lembur

            Sikina dibawa ngungsi

            Ka rahayat nitah jujur

            Dirina anu korupsi



                             Cikur jangkung jahe koneng

                             Lampuyang pamura beuteung

                             Rarasaan jangkung koneng

                            Puguh mah bureuteu hideung.






c. Sisindiran wangun Wawangsalan


     Conto:


     Teu puguh monyet hideungna

     Teu puguh tungtungna

      (wangsalna : lutung)


     Teu beunang disupa dulang

     Teu beunang dibebenjokeun

      (wangsalna : kejo/sangu)






2. PEDARAN


a. Wangenan


               Sisindiran, nya eta wangun karya sastra puisi klasik anu ngagunakeun rakitan basa anu dibalibirkeun. Dina ngawangun eusi biasana sok make cangkang.


              Nurutkeun wangunna, sisindiran teh dibagi jadi tilu rupa, nya eta rarakitan, paparikan, jeung wawangsalan. Sedengkeun lamun ditingali tina sifatna atawa eusina sisindiran teh dibagi jadi silih asih, piwuruk, jeung sesebred.






b. Ciri-ciri sisindiran



a). Ciri rarakitan


• Diwangun ku opat padalisan


• Padalisan kahiji jeung kadua mangrupa cangkang, padalisan katilu jeung kaopat mangrupa eusi.


• Ngagunakeun kecap anu sarua; kecap anu aya dina puhu jajaran kahiji dibalikan deui dina puhu jajaran katilu, kecap anu digunakeun dina puhu jajaran kadua dibalikan deui dina puhu jajaran kaopat, atawa kecap anu aya dina puhu jajaran nana sarua.


b). Ciri paparikan


• Diwangun ku opat padalisan


• Padalisan kahiji jeung kadua mangrupa cangkang, padalisan katilu jeung kaopat mangrupa eusi.


• Tungtung sora basana parek/deukeut; kecap anu aya dina tungtung jajaran kahiji sora basana deukeut jeung kecap dina tungtung jajaran katilu, kecap anu digunakeun dina tuntung jajaran kadua sora basana deukeut jeung kecap dina tungtung jajaran kaopa.


c). Ciri wawangsalan


• Diwangun ku dua padalisan


• Padalisan kahiji mangrupa cangkang, padalisan kadua mangrupa eusi.