BURONAN

BURONAN

            Sadatangna ka Bandung, Kuring ditempatkeun di hiji asrama tenaga kerja. Angkeuhan mah hayang geura-geura balik ka imah, geus sono kapamajikan meh ampir tilu taun ditinggalkeun, meureun ayeuna tos teu sabar ngarep-ngarep kuring balik.

            Salila di asrama pagawean teh ngan Catur, jeung kalan-kalan Gapleh. Eta oge tambah kesel narawang mangsa katukang di perkebunan kalapa Sawit di Malasya. 

            Jejeg sabulan Kuring jeung nu lianna kakara diidinan mulang ka kulawarga masing-masing. Sajung-jungeun rek indit pisan, malah rangsel nu dieusian ku pakean ge geus disolendangkeun, tina kaca jandela katingali di luar aya nu leumpang muru kamar Kuring. Sidik nu datang teh sobat dalit, ma’lum mawuh ti keur masih keneh pendidikan tenaga kerja pikeun luar negri.

            ”Rek terus balik ayeuna Ilaing teh?” ceuk manehna bari ngajak sasalaman.

            ”Nya heueuh atuh, pikaru rek cicing wae didieu!...hoream tiris euy, di asrama mah”. Kuring nembalan bari seuri.

            ”Enya Dewek ge ngarti !” walon Maryono daria naker. Manehna teh asalna ti tegal, ngan digedekeun di Bandung ngilu jeung lanceukna. Sanggeusna ngilu pendidikan tanaga kerja, manehna mah terus cicing di asrama jadi tenaga administrasi, nepika kiwari. Sok sanajan geus boga pacabakan jeung panghasilan nu matuh, manehna mah tetep wae bubujangan.

            ”Kieu yeuh Jaka, pangna Dewek ngahaja datang ka silaing oge, rek ngabadamikeun pamajikan maneh”. Deg hate asa aya nu ngaganjel, ngadadak cing seredet siga aya kila-kila nu teu hade. Aneh hate jadi teu pararuguh. Kakara ayeuna Maryono nyaritakeun pamajikan Kuring bet asa beda.

            ”Naha kunaon pamajikan Kuring teh geuring? Atawa manggih kacilakaan salila Kuring di Malasya?” Kuring rusuh nanya ka manehna.

            ”Lain.” tembalna.

            ”Lain ?...na aya naon atuh?”kuring nanya beuki panasaran.

            ”Hade ku Dewek diterangkeun ! tapi saencana Dewek menta dihampura geus ilubiung kana rumahtangga Ilaing”. Walonna diselang heula ku ngagesek-gesekeun kuntung roko  kana asbak. Kuring ngawaskeun bari tetep diuk ngadago naon nu rek dicaritakeunana.

            ”Silaing ge nyaho yen Dewek teu kapapancenan pikeun indit ka Malasya, Dewek dibere pancen pikeun ngalatih tenaga kerja lianna nu baris diiangkeun ka ditu.”. Maryono ngamimitian nyarita deui.

            ”Tapi sok sanajan riweuh ku pagawean, Dewek sok ngahajakeun nitenan pamajikan Ilaing bisi komaonam. Maksud teh bisi gering”.

            ”Nuhun atuh ari Silaing merhatikeun kulawarga Dewek mah”. Walon Kuring nganuhunkeun.

            ”Sanggeus dititenan Ku Dewek, sihoreng teh pamajikan Ilaing ngayakeun deui hubungan jeung urut kabogohna bareto.” Mani asa kapupul bayu ngadenge caritaan kitu ti sobat dalit teh. Kuring ngaheruk, asa percaya asa henteu.

            ”Jaka,...! Dewek lain rek ngabaruntakeun rumah tangga Ilaing, tapi kanyataanana memang kitu ! eta mah Silaing rek percaya, rek henteu, ngan Dewek salaku sobat Silaing geus ngabejaan”.

            Beungeut karasa beureum. Harepan endah anu geus dirarancang ti bulan kamari keneh ngadadak buyar, diganti ku rasa amarah nu ngagedur dina jeroeun  dada.

            ”Jaka,...Dewek ngabejaan kitu teh bakat teuing ku nyaah ka Anjeun, geus asa jeung dulur sapakuhinis. Dewek oge lamun ngagugu napsu mah hayang mateni ka eta lalakina teh, euy !” Kuring tetep diuk teu ngajawab sakemek-kemek acan. Dada karasa panas. Leungeun tipepereket meureup nahan napsu. Gebro,...Kuring nonjok meja satakerna. Maryono ngarenjag, reuwas sigana mah.

            ”Nuhun, Mar !.... Kuring  jangji moal waka balik ka imah pamajikan, tapi rek disilidik heula, lamun caritaan Silain bener, eta lalakina ku Dewek rek dipateni ! Kuring sanggup modaran jalma !” Nyarita satengah ngagorowok. Kep, kana peso Balati nu nogel dina cangkeng. Ret ka Maryono. Peso ditimang-timang dina dampal leungeun. Peso anu ngabaturan Kuring ngumbara di lemah cai deungeun, peso anu pernah rek dipake niruk jantung urang  asing ku sabab ngahina pagawe Indonesia. Maryono nu tadi diuk gigireun Kuring nangtung, sarta mundur salengkah. Kuring tipepereket nyekelan peso, awak ngadegdeg, dada pinuh ku amarah. Gajleng,...! luncat kaburuan. Belesat peso dibaledogkeun ka hayam anu keur ngoreh di sisi pager. Crebb,...! niruk kana dadana. Kusek,..hayam sapada harita paeh kekerejetan ngaleupaskeun nyawa. Ciak-ciak,...anak hayam teh cing cariak nenjo indungna paeh katiruk ku peso. Cakakak,...Kuring seuri ngalenggak.

            ”Lamun bener pamajikan Dewek nyeleweng, lalakina bakal sanasib jeung hayam! Si Imas ku Dewek baris digorok tikorona !” Kuring susumbar.  Maryono ka luar, nyabut peso Kuring dina dada hayam.

***

            ”Enjingna di bumi Saderek di jalan Sukajadi aya raja pati. Anjeun nu mergasan?” ceuk Kapten Arman ti polisi  reserseu nu mariksa Kuring, manehna neuteup seukeut. Kuring seuri ngagakgak ngeunah pisan. Nyengseurikeun kapten intel nu ceuk pangrasa mah kacida bodona.

            ”Oh,...Muhun-muhun,...pangna Sim Kuring ditahan di ieu Sel oge nya?” Walon teh bari seuri sinis.

            ”Saderek Jaka lepat sangki ! kitu deui Saderek Maryono. Eta pamuda anu amengan ka tuang istri teh saleresna wargina keneh”. Kapten Arman neruskeun deui omonganana. Kuring ngan saukur unggeuk. Poe ieu mangrupa poe nu katilu Kuring dipenjara jeung diinterogasi, ngeunaan raja pati di imah Kuring.

            ”Sok caritakeun deui naon-naon nu kalaman ku Anjeun ! terangkeun cing langkung jentre !” Kapten Arman nitah deui Kuring nerangkeun kumaha Kuring mateni eta pamuda.

            ”Naha Kapten yakin Kuring nu mergasa eta pamuda?” kuring malik nanya.

            ”Silaing bisa ngabela diri, jeung bisa mungkir. Tapi bukti geus kuat yen Silaing nu matenina !”

            ”Cing mana buktina yen Kuring nu mateni eta pamuda teh?” walon teh rada nyeneu. Angkeuhan samemeh dipenjara hayang ngabela diri heula.

            ”Hahahaha...! naha Anjeun siga nu bodo tur teu eling? Na teu rumasa sataun ayeuna geus jadi buronan? ” Kapten Arman seuri ngagakgak bari jeung ngalenggak. Asa lucu meureun ningali Kuring siga nu balelo. Kapten Arman neruskeun deui omonganana,

            ”Hade,...ku Kuring dijelaskeun, bisi Anjeun panasaran mah. Ti ngawitan saderek balik ti asrama, enjingna di bumi saderek aya raja pati. Hiji pamuda nu namina Subandi ditiruk dadana ku peso balati nepika perlayana. Saatosna disidik eta peso teh aya sidik jari Anjeun, sarta aya saksi nu ngayakinkeun kapolisian, yen eta peso teh milik saderek Jaka”.

Kapten Arman eureun heula nyaritana,  song ngasongkeun peso nu dibungkus ku palastik. Ku Kuring ditampanan. Leungeun ngadadak ngadegdeg. Bener ieu peso teh milik Kuring nu dipake mateni Subandi tea.

”Ti harita saderek ngiles taya laratanan. ku polisi diuber-uber meh ampir sataun. Ti harita saderek jadi buronan”. Kuring seuri disebut jadi buronan teh. Kapten Arman neruskeun deui omonganana bari neuteup seukeut siga hayang nyaho reaksi Kuring narima carita ti manehna.

”Sanggeus polisi nyaho yen eta teh peso saderek, teg wae yen nu mateni Subandi teh saderek Jaka. Komo deui aya katerangan ti Maryono yen Anjeun, Jaka pernah ngancam rek maehan eta pamuda.” Kapten Arman eureun heula nyaritana, neuteup seukeut, aya rasa seber nu ngancik dina diri.

”Kuring ngainterogasi istri saderek. Anjeuna nganken nalika Subandi nuju calik dipatengahan jeung manehna, aya nu asup hiji lalaki ditaregos, langsung nusukeun peso kana dada Subandi”.

”Teras kumaha Kapten?” kuring nanya panasaran.

”Polisi naroskeun naha panto tos di konci? Istri saderek  ngangken ponto tos dikonci., sarta mere katerangan nu nyekel konci teh ngan duaan, manehna nya eta istri saderek jeung saderek ku Anjeun . kuring ngan ukur mesem ngadenge kitu teh.

”Tah ayeuna bukti-bukti tos kuat tur jelas, saderek Jaka nu maehanna! Naha saderek rek tetep keneh mungkir?” Kapten Arman eureun heula bari neuteup seukeut.

Jung Kuring nangtung, porosot ngalaan beubeur, terus digolerkeun dina meja. Kapten Arman ngawaskeun kalakuan nu dilakukeun ku Kuring harita. Paromanna kacida heran tur panasaraneunana, naon nu baris dilampahkeun ku Kuring satuluyna.

”Kapten !... Kuring lain nu maehan eta pamuda.” harita Kuring ngamimitian muka carita.

            ”Nalika ti asrama, mulang teh ngahaja tos peuting. Angkeuhan mah hayang ngabuktikeun omongan Maryono, naha bener atawa ngan saukur akon-akon. Dugi ka rorompok,  Kuring teu terus asup ka imah, tapi langsung nyempod dina sisi pager Kibeling. Ti belah Kaler katingali aya hiji lalaki asup ka pakarangan imah. Hate jadi ratug!...teg wae ieu meureun lalakina nu ngaheureuyan pamajikan Aing teh”. Di selang ku neureuy ciduh, asa beurat rek ngedalkeun bangbaluh nu tos ampir sataun disidem dibuni-buni.

            ”Barang  si lalaki nepi ka hareupeun panto, katingali pamajikan Kuring anu mukakeun pantona oge. Katojo ku cahaya listrik, katingali beungeut pamajikan Kuring mani marahmay, bangun nu kacida atohna”.

            ”Teras,...naon nu dipilampah ku saderek harita?” Kapten Arman motong kalimah.

            ”Angkeuhan mah Kuring teh hayang asup ka jero,  tapi Kuring ngadadak ngabatalkeun pamaksudan, sabab aya deui nu asup ka buruan imah, katingali nu ieu mah rada culang-cileung, siga sieun katohyan manehna aya di dinya. Gebeg,..Kuring reuwas, sabab eta lalaki nu anyar datang teh taya lian ti Maryono”. Kuring nyelang heula eureun narik napas sababaraha kali. Katingali Kapten rada kerung.

            ”Naha aya naon manehna bet ka dieu? Harita Kuring beuki panasaran”. Ceuk kuring siga nu ditujukeun Kapten Arman.

            ”Salajengna naon nu kapendak ku saderek?” Kapten Arman terus nalek bangun nu kacida panasaraneunana.

            ”Di jero imah kakuping aya nu parasea  suanten lalaki. Teu lami aya nu ngajerit suanten istri nu katahan”. 

            ”Cobi teraskeun deui cing langkung tandes!” Kapten nitah deui ka Kuring. Manehna menerkeun tipe nu dipake ngarekam omongan, sarta ngisedkeun korsi jadi leuwih deukeut.

            ”selang sababaraha menit di lebet aya nu ka luar, sihoreng teh Maryono gura giru naker. Enjingna kapendak aya raja pati, sarta Sim Kuring nu dituduh nu maehanana”.

            ”Ari ieu peso saha nu nanceb dina dada korban? ” ceuk Kapten Arman bari rada kerung, halisna meh ampir tepung.

”Duh,...kudu ngabongkar deui fakta nu aya?” ceuk Kapten Arman. Sorot panonna aya rasa nuleah.

            Song kuring ngasongkeun surat, nu kapanggih di imah kontrakan Subandi. Lalaunan ku Kapten Arman dibuka, paromanna katingali marahmay, panonna neuteup anteb ka Kuring.

            ”Tah, palebah dinya Kuring gaduh jawabanana, tapi mangga ayeuna mah ku kapolisian wae kedah dibongkar.” ceuk kuring, rada tatag. Aya rasa nu ngemplong, aya harepan nu mimiti ngalangkang. Harepan bisa leupas tina sarigsig beusi geus nembongan.

Tenjolaya, Bogor, 10 Oktober 2010

CARPON

SI DENOK

Mani rancucud balik ti sakola teh, teu kuhanteu meh unggal poe hujan ngageder wae, sok sanajan make jas hujan angger wae baseuh da eta jasna geus heubeul teuing. Barang asup ka jero imah kontrakan, kasampak nu boga imah keur kekerod ngaputan kutangna nu dijieun tina kaen, direret ku juru panon, duh mani geus belel oge masih keneh dikaputan, beda meureun ari kolot baheula mah sok apik.

“Geuning tos mulih cep guru?” nu boga imah nyelengkeung, bari ngareret ka kuring. Disebut encep teh karasa irung asa nambahan, awak tiris oge ari disebut encep mah langsung asa haneut deui.

“Matakna ceuk Nini oge geura enggal gaduh bojo geura, ulah nyorangan bae.” Nu boga imah neruskeun cacaritana, kuring ngan ukur ngabelehem, saha atuh jalmana nu teu hayang buru-buru rarabi, hate ngagerentes,

 “Pan aing cicing ngontrak di imah ieu oge keur ngaheroan Si Denok incu nini!” noroweco dina jero hate teu wani kedal, menta incuna rek dipikanyaah, aya bangbaluh nu beurat dina jero dada kaluar ngan ukur rumahuh. Gek diuk dina korsi hoe tengah imah nyanghareupan nu kakaput.

“Mun si Eneng incuna nu keur kakaput teh, iklas rek ngabaturan sok sanajan kudu sapeuting jeput” hate noroweco, nu kedal mah ngan ukur napas nu ngarahuh.

“Neng,...neng,... mawa cai panas ka dieu yeuh keur bujang olot!” si nini nyelengkeung nitah incuna. Hate mani ngaleketey, disebut bujang kolot teh. Asa kacida teuing dasar nini-nini kolopetong. Sok sanajan rumasa umur geus kapala opat ari langsung ditogmolkeun kitu mah teu burung wae hate teh peurih, mangkaning di hareupeun Si Denok, nu keur diheroan. Rumasa Kuring teh euweuh kawani sok sanajan kaimpleng wae beurang peuting, tapi wawanen teu daek teger pikeun ngedalkeun gerentes batin, sok sanajan duriat beuki lila beuki ngentab-ngentab. Ku babaturan sakantor di sakola remen dihatean pikeun buru-buru rumah tangga pajarkeun teh lalaki mah wenang, tapi edas, hate can aya kawani rumasa boga rupa kurang hade, huntu rada nonghol kahareup, awak pendek, beuteung rada bucitreuk. Sakapeung mah sok rada ambek lamun kadenge barudak di kelas sok cing kecewis “aya pa gino....aya pa gino” mimitina mah teu ngarti ari dilenyep-lenyep gino teh hartina gigi nonghol. Dalah dikumaha dasar barudak, sakapeung mah sok ngarasula. Pipikiran  jadi ngacacang ka ditu-ka dieu. Lamunan nu marawudah kagebahkeun ku sora halimpu, nu beurang peuting teu weleh kapicangcam.

“Mangga Pa, cai kopina meungpeung masih panas !”  bari nyarita kitu teh manehna diuk di gigireun ninina, hate mani bungangan komo ningali dilak panonna anu buled, sarta imutna nu kareueut, dipasieup ku kempot pipi sabeulah  lir liang undur-undur. Hate bunganga asa bagja kacida, dipangnyieunkeun kopi ku Si Denok mah. Teuing ku geumpeur, teuing ku atoh atawa kasima ku keletna Nyi Mojang, teu talangke regot kopi teh diuyup disakalikeun, gurubug awak mani ngorejat, biwir genteul asa tutung bakating ku panas, huntu dua nu nonghol rarasaan mah silih sered paheula-heula dina jandela biwir  teu kuateun ku panasna cai kopi, Si Denok mesem nungkupan biwirna. Kuring rampang-reumpeung neangan pamuntangan, teu ku hanteu gap kana kutang Si Nini nu ngalumbuk ledak-ledak pake ngelapan biwir, hieuk bau haseum nu teu pararuguh. Si Denok beuki ngehkey nyengseurikeun kuring nu pakupis.

Ti kajadian harita kuring teu wani deui nyanghareupan Si Denok era ku kalakuan nu teu tarapti. Harepan nu ngagedur antukna ditendeun dina lalangse hate.

Pangdeudeul kanggo pangajaran maca di kelas

CONTO MACA WARTA BASA SUNDA SAMPURASUN………….. WARTA SABUDEUREUN KABUPATEN BOGOR Didugikeun ku sim kuring, Mutiara Windya Mariyam PAMIARSA SADAYANA WILUJEN NGABANDUNGAN Warta Ekonomi, Di kecamatan Tenjolaya kabupaten Bogor, tanggal 17 Mei 2010, tos diayakeun hiji gempungan anu diluluguan ku kelompok Tani Sukasari. Numutkeun ketua kelompok tani bapa Haji Dadang sutisna, ka majalah dinding Sadar, nandeskeun yen para patani di wewengkon Kecamatan Tenjolaya geus sapuk dina ngolah taneuh bade ngagunakeun tanaga munding sarta rek ninggalkeun teknologi traktor. Hal ieu diebrehkeun ku Haji Dadang, yen tenaga traktor teh jaman kiwari mah tetela leuwih ngarugikeun ti batan nguntungkeun. Lianti merlukeun bahan bakar anu mahal, perawatan mesin nu merlukeun biaya nu gede, oge bisa ngaruksak lingkungan tina hasil kotoran sesa oli nu murag kana taneuh. Antukna taneuh sawah jadi teu subur. Haji Dadang leuwih jauh ngebrehkeun yen kelompokna sapuk dina ngolah taneuh ngagunakeun munding teh, sacara ekonomi baris nambahan kana panghasilan para patani. ku sabab lianti teu kudu meuli parabna, kotoranana bisa dipake gemuk, oge harga jual daging munding leuwih mahal tibatan daging sapi. Malah nu leuwih penting ceuk haji Dadang mah munding mah bisa nambahan ku cara anakan, pan ari traktor mah lain nambahan malah beuki lila bakal jadi ruksak nu antukna jadi beusi tua sarta harga jualna dikilo. Nurutkeun haji Dadang, kelompokna kacida pisan miharep pamarentah bisa ngarojong kana program kelompokna, sangkan bisa tereh kahontal dina ngamajukeun ekonomi para patani di kabupaten Bogor. Sakitu warta ekonomi di sabudeureun kabupaten Bogor, Cag,.. urang teundeun dihandeuleum sieum, urang tunda dihanjuang siang. Wilujeng siang.......

Sesebred bari nundutan

Hayang Katingali Gagah Mang Uhe,pasosore rap make baju hansip, dangdak-dengdek dihareupeun kaca, jrut..turun ka luar, tatangga nu keur ngawangkong cing balieur, Koneh : "Uhe...Uhe..nanaon kitu patut !" ceuk nyi koneh pamajikana gogorowokan bari nyingsatkeun samping bakating ku ambek. Mang Uhe rungah ringeuh Uhe : "Aya naon koneh ? siga nu burung gogorowokan ka kami?" Mang Uhe malik nyentak. Nyi Koneh muncereng Koneh : "Eta panakol kohkol teu dituruban?" bari nunjuk ka handapeun bujal mang uhe. Mang Uhe ngagurubug, berebet lumpat ka jero imah bari nuruban sirah ku dua ramona. Salah Harti Mang Uhe seuri koneng jeung pamajikanan, basa tali kolorna dipake ku anakna jang Adoy nalian langlayangan, pajarkeun teh jimat cenah pedah ngarah meunangan diaduna. pedah ngadenge ceuk indungna tali kolor bapana teh kuat jeung liat tara eleh, da meunang ngajampean unggal peuting. Ngadu Huntu Mang Uhe sila mani anekak nyanghareupan sambel belut dina coet. Uhe : "cing Nyi Koneh sangu teh bawa kadieu, sakalian jeung bobokona," barikumetap, Nyi Koneh mawa boboko eusina majalah Barakatak jeung duit 5 ratusan tilu siki. Uhe :."Nanaonan Koneh !....mana kejona?" bari muncereng. Koneh : "Teu kudu ngadahar kejo..pan akang mah ti isuk jedur geus seubeuh ngadahar majalah !" ceuk Nyi Koneh bari manyun, puguh wae atuh hontuna anu tonggar mani balap rabul ka luar pasesedek. Uhe : “Ari ieu duit 1500 keur naon?"..ceuk mang Uhe mani muncereng, teu eleh geleng huntu tonggar nu ngan kari dua siki ngilu rajol nonghol dina jandela biwirna. Koneh : "pikeun nambahan biaya ka rumasakit jiwa kang!" ceuk Nyi Koneh bari ngaleos.

Neuleuman Pangaweruh Kabahasaan Pikeun Kls 7

1.1.    Fonologi

Fonologi nya éta widang elmu  basa anu nalungtik ngenaan fonem. Sacara gurat badag fonologi ngawengku dua widang garapan, nya éta fonetik jeung fonemik.

Fonetik nya éta widang elmu  basa anu nalungtik ngenaan sora-sora basa anu aya dina ucapan (parole). Sedengkeun  ari fonemik nya éta widang fonologi anu nalungtik ngeunaan fonem-fonem.

Fonem nya éta sora basa anu pangleutikna nu ngabedakeun harti. Fonem dina basa Sunda aya dua rupa, nya éta fonem vokal jeung fonem konsonan.

1.1.1. Fonem vokal

            Dina basa Sunada vokal téh aya tujuh, nya éta;  a,  e,  u, o, i,  e’,  jeung  eu . Dina ngawangun kecap vokal téh bisa nempatan posisi di awal, di tengan jeung di tungtung, iwal ti vokal   “ e “ anu ngan bisa nempatan posisi di awal jeung di tengah wungkul.

            Geura urang titenan contona !

Vokal	awal	tengah	tungtung	Katerangan
a	anduk	palay	Nangka
e	imah	pindah	Konci
u	uncal	kusir	Palu
e'	elmu	semah	Sare
o	oray	loba	Kilo
e	engkol	bengal	-	Teu bisa ditungtung
eu	eusi	beunghar	Henteu

1.1.2.      Vokal  ngantet

Vokal ngantet nya éta vokal anu ngantet henteu kaselang kukonsonan. Vokal ngantet  aya dua rupa, nya éta vokal ngantet anu sarua, umpamana : aa, ii,  uu, oo, jeung vokal ngantet anu teu sarua, umpamana: au, ai, au, ea, jeung sajabana.

Geura urang titenan contona ieu di handap !

Vokal ngantet nu sarua	Conto              kecap\ morfem	Vokal ngantet  nu teu sarua	Conto               kecap \ morfem
ii	Tiis	Ia	miang
ee	hees, tees	Ie	rieg
aa	Caang	Iu	hiu
uu	Buuk	Io	lio
oo	Toong	Ieu	rieut

1.1.3.  Fonem Konsonan

Fonem konsonan basa Sunda ngawengku fonem: h, n, c, r, k, d, t, s, w, l, p, j, y, ny, m, g, b, ng.  Conto pamakean fonem konsonan dina kecap, di antarana bisa di titenan di handap ieu !

Konsonan	awal	tengah	tungtung	Katerangan
H	harga	tahu	Murah
N	narik	bantal	Lawon
C	cangkir	gancang	-	Teu aya konsonan tungtung
R	rieut	sirah	Lieur
K	kompor	saksi	Merak
D	daging	kuda	Kurud
T	tangkal	kentang	Petot
S	saderek	usup	Mamas
J	jimat	gajih	-
Ny	nyaba	nyair	-
M	munding	domaba	Ngosom

1.2.  Pola Engang

Pola engan nya éta kombinasai antara vokal jeung konsonan dina ngawangun engang. Jumlah engang (suku kata) dina unggal kecap téh henteu sarua, aya nu ngan saengang, dua engang, tilu engang, aya anu leuwih.  Geura urang titenan conto ieu di handap !

            Kah, tah, tuh, sok,                    :  saengang  ( teu bisa dirucat)

            da-har, nang-ka, sam-peu         :  dua engang

            ma-neh-na, in-dit-na                 :   tilu engang

            ka-ca-ma-ta, bo-bo-go-han       :   opat engang, jeung sajabana.

1.2.1.  Wangun fonem engang basa Sunda asli

            wangun fonem engan dina basa Sunda aya anu manrope sampakan (asli), jeung aya nu mangrupa  serepan tina basa asing, atawa disebut basa kosta. Wangun engang basa Sunda asli di antarana:

            1.  V                          :  a-ya,  i-eu, u-lin, eu-weuh, jsb

            2.  VK                       :  an-cin, in-dung, ang-kat, jsb

            3.  KV                       :  te-ko, re-a, ba-pa, ku-ya,

            4.  KVK                    :  ka-sur, ban-jar, un-cal,

            5.  KKV                    :  ti-bra, pra-ja, pra-muka

            6.  KKVK                 :  ra-cleng,  ra-jleng,- tu-bruk, jsb.                    

1.1.2.      Wangun fonem engang basa Sunda tina basa asing

Conto kecap anu mibanda pola engang tina basa asing, ngawengku:

            1. VKK                     :  eks-trim, eks-por,

            2.  KKKV                 :  stra-te-gi,

            3.  KKKVK              :  struk-tur,

            4.  KKVKK              :  trans-por-ta-si, kom-pleks

Gaya Basa sunda pikeun pangdeudeul materi pangajaran

GAYA BASA SUNDA

 3.1.  Gaya  Basa

            Gaya basa atawa majas nya éta ungkara basa anu susunanana geus matok sarta ngandung harti injeuman. Majas  manrope cara makena kecap kiasan/injeuman anu sifatna ngabandingkeun, ngagambarkeun, jeung negaskeun.

3.1.1.   Majas  Personifikasi (mijalma)

        Majas personifikasi, nys éta majas anu mapandekeun/ngaibaratkeun hiji barang  mibanda kalakuan kawas manusa.

Conto :

            a.  Cihcir keur ngawih tengah peuting.

b.  Daun kalapa cing arulang ngagupayan anu rek mulang.

a.       Sora suling ngabangingik keur ceurik  tengah peuting.

            b.      Angin gunung ngusapan buuk anu keur ngiuhan.

3.1.2.       Majas  Metafora (babandingan langsung)

        Majas metafora, nya éta majas anu ngabandingkeun hiji barang jeung barang sejen sacara langsung, anu ngabogaan sifat anu sarua jeung barang asalna.

Conto :

           a.  Raja angkasa keur ngabombardir kota Bagdad. (kapal udara)

           b.  Sirung – sirung Pajajaran  geus mimiti hudang di Kota Bogor. (masarakat Sunda)

           c.  Si Ratu Ngebor, keur ngahibur nu lalajo di Bogor.

           d.  Kabeh oge kasima basa Si Raja Leuweung  gagauran  neangan mangsa.

3.1.3.       Majas  Asosiasi  (ngumpamakeun)

        Majas asosiasi, nya éta majas anu ngumpamakeun kana barang  anu ngabogaan ciri anu sarua jeung barang anu diumpamakeunana. 

Conto :

            a.  Tanteu Jois mah ari angkat téh siga toko maju.  (sagala dipake,emas, jsb)

            b.  Budak téh siga careuh bulan. (diwedak anu cemedok)

            c.   Bi Mumun beungeutna pias kawas mayit, sabab geuring ripuh.

            d.   Budak téh siga bueuk meunang mabuk, basa dicarekan ku bapana.

 3.1.4.       Majas  Litotes (ngasor)

         Majas litotes nya éta majas anu digunakeun pikeun ngahandapkeun kaayaan diri nu  nyarita (ngasor), pikeun ngahormat ka jalma anu diajak nyarita. 

Conto : 

            a. Linggih atuh pa, ka saung butut. (nu dimaksud imah alus)

            b. Tuang téh teu aya nanaon ngan saukur jeung uyah. (nu dimaksud mewah)

            c.  Abdi mah jalmi bodo teuterang huruf bingkeng-bingkeng acan.

 3.1.5.      Majas Hiperbola  ( rarahulan)

         Majas hiperbola, nya éta majas anu ngagunakeun kecep anu kaleuleuwihi atawa pamohalan.

Conto : 

             a.  Aceh kiwari banjir getih.

b.  Jakarta ayeuna geus jadi kota demontrans.,

             c.  Bakating kusieun, bulu punduk racung kawas kawat.

             d.  Manehna  ngajerit maratan langit basa indungna ka tabrak a

3.1.6.      Majas Pleonasme (kadalon)

Majas kadalon, nya éta majas anu ngagunakeun kecap tambahan katerangan anu sabenerna mah teu perlu, sabab geus tetela.

Conto :

            a. Budak téh naek ka luhur  ngala jambu.

            b. Mobil mogok téh didorong ka hareup.

            c. Pundurkeun ka tukang tah mobil téh  tong ngahalangan jalan.

3.1.7.      Majas  Metonimia  (lalandian)

Majas metonimia, nya éta majas anu ngagunakeun kecap lalandian pikeun ngaganti barang anu dimaksud.

Conto :

            a.  Maung Bandung jadi juara liga Danhill.

            b.  Budak téh keur numpak Honda.

            c.   Si Ujang Gembrot lumpatna mani ngagegag.

           d.   Pa Otto Iskandardinata katelah Si Jalak Harupat.            

 3.1.8.   Majas Euphimisme (rautan)

            Majas anu ngagunakeun kecap anu lembut/lemes, supaya kadengena leuwih sopan. Conto :

            a.  Punten Bu, abdi bade kapengker heula ! ( ka WC )

            b.  Pun Aki mah tos kirang ngadangu. (torek)

            c.  Si Ibro tuangna mani ponyo. (gembul)

            d.  Juragan Somad tos ngantunkeun poe kamari. (maot)

 3.1.9.   Majas  Sinekdok  (raguman)

            Majas raguman di bagi dua, nya éta  Pars Pro Toto (sabagian pikeun sakabehna) jeung Totem Pro  Parte (sakabehna pikeun sabagian).

 3.1.9.1.  Majas Pras Pro Toto

            Majas pras pro toto, nya éta majas anu ngagunakeun kecap dina kalimah nyebutkeun sabagian, padahal anu dimaksud sagemblengna atawa sakabehna.

Conto :

             a. Budak téh geus lila teu katingali tarang-tarangna acan. (nu dimaksud mah sakabehna lain tarangna wungkul)

            b. Pagawean loba leungeun mah sok tara bener. (nu dimaksud lain leungeun    wungkul)

c. Domba téh sabaraha perhuluna ? (nu dimaksud lain huluna wungkul, tapi    sakabehna)

             d. Pucuk Enteh  keur digiling di pabrik. ( nu dimmaksud lain salambar pucuk    tapi  sakabehna)

 3.1.9.2.  Majas Totem Pro Parte

            Majas totem pro parte nya éta majas  anu ngagunakeunkecap dina kalima anu nyebutkeun  sakabehna pikeun sabagian

Conto :

            a.  Indonesia jadi juara Badminton dina olimpiade di Los Angeles. ( nu dimaksud ngan sa tiem lain sakabeh masarakat Indonesia)

            b.   Di Bandung kungsi diayakeun konfrensi Asia-Afrika. (nu dimaksud di gedung Asia-Afrika, lain di sakabeh wewengkon Bandung)

            c. Siswa SLTP N I Dramaga pinunjul kahiji pasanggiri biantara sa        kabupaten Bogor. (nu dimaksud ngan saurang lain sakabeh siswa)

3.1.10.   Majas  Ironi  (sindiran anu lemes)

            Majas anu ngagunakeun kecap sabalikana anu tujuanana pikeun nyindir sindir sacara lemes pikeun nu diajak nyarita. 

Conto :

             a.   “Aduh,… jang ampir weh kabeurangan!” (nu dimaksud sabalikna)

b.  “ Wah,  maneh mah pinter, nilai rapotna oge mani caang kieu!”

a.       Si Eneng mah tulisan téh mani sae kieu, Bapa mah mani teu bisa macana!”

b.      “Hidep mah abongna geus jadi propesor, ngitung anu kieu wae mani teu bisa!”

Evaluasi

Jawab patalekan ieu di handap !

1.  Lamun hidep  ulin ka imah babaturan, kaparengan akina babaturan hidep téh     panonna geus lolong. Kumaha pibasaeun hidep lamun ngagunakeun majas eufeumisme !

      a. “Bapa silaing mah geus teu neuleu nya ?”

      b. ” Tuang aki téh titingalianana tos kaganggu kitu?”

      c.  ” Wah, aki maneh mah geus lolong!”

      d.  “Pun aki mah titingalianana tos kirang awas!”

2.   “Bagong kajajaden téh ahirna guyang getih dicacag ku urang lembur”. Kalimah  kasebut ngagunakeun majas….

      a. litotes,          b. personifikasi,            c. hiperbola,            d. metapora.

 3.   Pilih ungkara basa di handap ieu anu ngagunakeun majas litotes!

      a.  “Rorompok abdi mah didamelna tina saung tos butu deui!”

      b.  “Tuh imah dewek mah anu tilu tingkat!”

      c.  ”Allhamdulillah, nilai ujian téh awon, ngan ukur kengeng izajah tamat, sanes      lulus.”

      d.  ”Lumayan sok sanaos kirang nyugemakeunana oge, pun anak mah kamari janten juara kahiji lomba maca dongeng  di Kabupaten Bogor !”

 Tengetan paguneman di handap ieu !

1).  Adun            : “ Mod, kasewelasan mana anu maen ayeuna?”

2).  Komod         : “ Juve, malah kiperna oge pan sigegep!”

3).  Sanif             : “Wah, hebat euy,  bakal hujan gol geura ari Juventus maen mah.”

4).  Adun            : “ Is,… puguh wae, tong boro jalma hayang lalajo, bulan oge bakal                                   ngintip hayangeun nyaksian.”

4.  Dina paguneman di luhur, kalimah anu ngagunakeun majas hiperbola, aya dina  kalimah nomer….

       a. no. 1                       no. 2                         c. no. 3                         d. no. 4

5.   Majas asosiasi dina paguneman di luhur, aya dina kalimah nomer….

       a. no. 1                       no. 2                         c. no. 3                         d. no. 4

 6.  Dina paguneman di luhuir, aya ungkara “bulan oge bakal ngintip  hayangeun nyaksian.”  Ungkara kasebut, ngagunakeun majas naon….

       a.  hiperbola,            b. asosiasi,               c. metafora,          d. personifikasi.

 Titenan ungkara basa ieu di handap !

            Ti kajuhan keneh Gunung Salak geus katempo keur ngajogo diharudum ku halimun. Barudak anu ngilu hiking, terus wae ngeureuyeuh naek ka luhur. Sawareh mah katingali beungeutna mani sepa, napasna oge meh ampir beak waktu nyorang tanjakan anu kacida netekna. Palebah anu mengkol jeung paroek ku tatangkalan barudak téh ngan katingali sirahna wungkul cing arungkug.                                        

             “Pa, liren heula sakedap, abdi tos teu kiat hoyong kapengker ! ceuk Imas bari nyusutan kesang.

             “Euh,… dasar Si Gembrot, keur dileuweung kieu oge beser dih!” Ceuk Dodo bari  nyaritana kitu téh manehna bari heuay.

             ” Urang eureun heula wae sakeudeung tuh diditu deukeut mata air!”  ceuk  Pa Ganjar. Manehna téh guru pramuka anu kacida pisan resepeunana mawa barudak ulin ka gunung.

            “Ari Imas tos datang teu acan Tin ?” ceuk Pa Ganjar ka Titin anu keur jongjon diuk bari mencetan bitisna. Keur kitu anu diomongkeun norojol datang bari ulungah-elengeh.

            “Mani gancang-gancang teuing Mas, ka cai téh mani hampir sajam nungguan!”  ceuk Si Uhe bari rada manyun.

 7. Dina paragraf ka-1 wacana di luhur, majas pras pra toto aya dina kalimah kasabaraha ?

      a.  kalimah ka-1        b. kalimah ka-2         c. kalimah ka-3       d. kalimah ka-4

8.   Majas metonimia, dina ungkara basa di luhur aya dina paragraf….

      a. paragraf ka-1        b. paragraf ka-2        c. paragraf ka-3      d. paragraf ka-4

 9. “Barudak anu ngilu hiking , terus wae ngeureuyeuh naek kaluhur.” Kalimah diluhur ngagunakeun majas….

       a. metafora,             b. personifikasi,          c. ironi,           d. pleonasme.

 10.  Majas ironi dina ungkara basa kasebut aya dina paragraf kasabaraha?

        a. ka-1                     b. ka-3                  c. ka-5                   d. ka-6